Cijeli sam život proveo na granicama kontinentalne Evrope. S prozora moje kuće ili kancelarije, preko Bosfora bih vidio Aziju s druge strane, i kadgod bih razmišljao o Evropi i modernom dobu, osjetio bih se, kao i ostatak svijeta, pomalo provincijalnim
Piše: Orhan Pamuk
Kao i milioni ljudi koji ne žive na zapadu, sopstveni sam identitet morao da spoznam posmatrajući Evropu izdaleka, i tako, u procesu stvaranja identiteta često sam se pitao što bi to Evropa mogla da predstavlja za mene i za sve nas. To je iskustvo koje dijelim sa većinom svjetske populacije, ali s obzirom na to da se Istanbul nalazi tačno tamo gdje Evropa počinje – ili se završava – moje su misli i srdžba bile malo više izražene i neprestane.
Potičem iz jedne od brojnih istambulskih porodica više srednje klase koje su objeručke prihvatile zapadizaciju i sekularizovale reforme koje je dvadesetih i tridesetih godina prošlog stoljeća uveo Kemal Ataturk, osnivač turske republike. Za nas, Evropa je bila više od mjesta na kojem bismo tražili posao ili nekoga sa kime bismo trgovali i čije bismo investitore pokušali da privučemo: ona je za nas prvenstveno bila svjetionik civilizacije. Sada bi trebalo da naglasim bitnu činjenicu: kroz istoriju, Turska nikada nije bila kolonija neke zapadne sile, niti je ikada bila na udaru evropskog imperijalizma. To nam je kasnije pružilo komoditet da još slobodnije sanjamo o evropeiziranoj zapadizaciji, a da nas pritom ne spopadaju ružne uspomene i osjećanje krivice.
Prije sedam godina pokušavao sam da ubijedim javnost u to koliko bi divno bilo za sve nas kada bi se Turska pridružila EU. U oktobru 2005. odnosi Turske i EU bili su u cvatu. Izgledalo je da su javno mnijenje Turske i većina štampe srećni što su pregovori Turske i EU zvanično počeli. Pojedine turske novine spekulisale su optimistično da bi sve trebalo vrlo brzo da se skonča, te da bi Turska mogla da postane punopravna članica Evropske unije do 2014. godine. Druge su novine bajkovito raspredale o nizu privilegija koje će stanovnici Turske uživati kada članstvo bude potvrđeno. Najvažnije od svega, investicije i neopjevana blaga stigla bi u Tursku iz raznih fondova EU, te bismo i mi, kao i Grci, poboljšali životni standard i živjeli komforno kao i ostali Evropljani.
U isto vrijeme, evropski hor konzervativnog, nacionalističkog protesta protiv mogućeg ulaska Turske u uniju postajao je sve glasniji, pogotovo u Njemačkoj i Francuskoj. Našao sam se upleten u tu raspravu i upitao se (a i drugi su) što Evropa zapravo znači. Ukoliko je religija ta koja određuje evropske granice, pomislio sam, onda je Evropa hrišćanska civilizacija – u tom slučaju, Turska, čijih je 99 odsto stanovništva muslimansko, možda geografski i jeste evropska, ali za nju nema mjesta u EU.
No, da li bi Evropljani bili zadovoljni ovako šturom definicijom njihovog kontinenta? Ipak, nije hrišćanstvo postavilo Evropu za primjer ljudima koji žive u nezapadnom svijetu, već niz socijalnih i ekonomskih transformacija i ideja koje su Evropljani razvijali tokom vjekova. Neopipljiva sila koja je Evropu pretvorila u magnet za ostatak svijeta tokom posljednja dva stoljeća jeste, prosto rečeno, moderno doba. Kao što su nas pouzdane istorijske čitanke učile, moderno doba je proizvod stopostotno evropskih dostignuća, poput renesanse, prosvetiteljstva, Francuske i industrijske revolucije. Najbitnije u svemu tome jeste to što sile koje su uslovile promjene te paradigme nijesu bile religiozne, već sekularne.
Nekoliko godina unazad, kadgod bi se raspravljalo o EU, imao sam običaj da kažem da bi Turska trebalo da se pridruži Evropskoj uniji pod uslovom da se poštuju principi slobode, jednakosti i bratstva. „A da li Turska poštuje te principe?“, s pravom bi me pitali ljudi – i tako bi se rasprava nastavljala. Kada se danas prisjetim tih dana, ne mogu a da ne osjetim nostalgiju za tim strastvenim raspravama – kako u Turskoj, tako i u Evropi – o vrijednostima za koje bi Evropa trebalo da se zalaže.
Sada, kada se Evropa bori sa krizom u eurozoni, uz usporeno širenje EU, preostao je sasvim mali broj nas koji i dalje razmišljamo i razgovaramo o tim temama. A, nažalost, izblijedilo je i pozitivno interesovanje u vezi sa mogućim budućim članstvom Turske. Dijelom, jer je sloboda mišljenja u Turskoj, nažalost, nedovoljno razvijena. Ipak, nesumnjivo najbitniji razlog jeste veliki upliv muslimanskih imigranata iz sjeverne Afrike i Azije u Evropu, zbog kojeg je kod velikog broja Evropljana omčom sumnje i straha obavijena ideja da zemlja čije je većinsko stanovništvo muslimanske vjeroispovijesti postane dio Unije.
Jasno je da je taj strah razlog zbog kojeg Evropa podiže zidove na granicama i polako okreće leđa svijetu. Kako slogan liberté, égalité, fraternité pada u zaborav, i Evropa, nažalost, postaje konzervativno mjesto u kojem dominira religiozni i etnički identitet.
Prevod: Olga Štrbac za ‘Pobjedu’
KOMENTARI