Tiflologija je defektološka naučna disciplina koja proučava zakonitosti razvoja, rehabilitacije (i edukacije) slijepih i slabovidnih lica, odnosno lica sa vizuelnim oštećenjima.
Oštećenje vida u užem smislu oštećenje funkcije čula vida i podrazumijeva smanjenu ili izgubljenu oštrinu vida i promjene u vidnom polju. U odnosu na oštećenje vida postoji globalna podjela na slijepe i slabovidne.
Slijepim se smatra osoba koja na boljem oku sa korekcijom ima oštrinu vida manju od 0,05 kao i lice sa centralnim suženjem vidnog polja manjim od .
Slabovidnim se smatra lice koje na boljem oku sa korekcijom ima oštrinu vida između 0,05 i 0,3 i pod uslovom da je smanjene vidne sposobnosti definitivno.
Slabovidnost se dijeli u tri kategorije:
- niska slabovidnost
- srednja slabovidnost
- visoka slanovidnost, koja ide ka sljepilu.
Za dijete oštećena vida vrijedi opšta zakonitost, da se ono razvija kao cjelovita struktura, a ne kao skup pojedinačnih nezavisnih dijelova i elemenata. “Ličnost se razvija kao jedinstvena cjelina, a ne kao suma ili skup pojedinačnih funkcija od kojih svaka ima ima svoju tendeciju razvoja“ (Vgotski, 1987).
U opštoj biosocijalnoj strukturi čovjeka postoji niz substruktura u koordinacijskom odnosno hijerarhijskom redu.Naprimjer, u substrukturu oštećenja vida ulazi i stepen gubitka vida, opseg vidnog polja, dob u kojoj je nastalo oštećenje vida, da li je ono nastupilo naglo ili postupno, da li je oštećenje vida stabilizirano stanje ili progresivan proces… Ovdje trebam naglasiti da oštećenje vida nije podjednako vezano za sve substrukture. Primjer je kongenitalna sljepoća koja ima najveći uticaj na substrukturu koju zovemo senzoričko-perceptivnom. Uslovljava reorganizaciju senzorike, promjenu uloge pojedinih senzoričkih modaliteta sa obzirom na neke njihove funkcije. Na kognitivnu strukturu uveliko utiče i kongenitalna sljepoća te su i mnoga istraživanja pokazala da kognitivna struktura u takve slijepe djece je nešto drugačija nego u djece urednog vida (Witkin i sur.,1968).
Međutim, u kasnijim fazama u razvoju javljaju se kompezacijski mehanizmi npr. dobar intelektualni potencijal, uticaj govora, koji uveliko nadoknađuje gubitak vida, odnosno neka ograničenja taktilno-kinestetičke percepcije…zbog kojih važnost sljepoće za kognitivni razvoj postaje manja. Nije jednak uticaj sljepoće na različite substrukture motorike. Neki naučnici tvrde da je manji na finu motoriku a veći na ekstendiranu motoriku ili lokomociju.
Faktori koji utiču na oštećenje vida su:
- Genetski – nasljeđe – ima značajnu ulogu u nastanku oboljenja, oštećenja i degenerativnih promjena u vidnom analizatoru.
- Kongenitalni – koji su doveli do oštećenja vida – rezultat djelovanja nekih patogenih agenasa za vrijeme intrauterinog razvoja ploda ( najvažniji patogeni agensi koji mogu dovesti do retinopatija raznih vrsta su virusi).
- Postnatalni – to su različite zarazne bolesti, kao trahom, koji je raširen u deltama velikih rijeka, pa je još uvijek jedan od vodećih uzroka sljepoće u Africi, Aziji i na Srednjem istoku.
Postoje i neki slučajevi patologije mozga povezani sa oštećenjem vida koji su relativno rijetki ali su povezani sa specifičnim ponašanjem oboljelih osoba (Antonov sindrom, Bonnetov sindrom, vizualna agnozija, moždani udar, Korsakovljev sindrom).
U potpuno slijepe dojenčadi slušni podražaji igraju značajniju ulogu (u vidu posezanja za predmetima) tek u posljednjim mjesecima prve godine. Za djecu sa teškim oštećenjem vida veoma je važno povezivanje slušnih podražaja sa taktilnim podražajem. Reakcija na specifične zvukove započinje otprilike u dobi od pet mjeseci što se ogleda smiješenjem, okretanjem glave…Ako u djece oštećena vida ne postoji gubitak sluha onda se kod njih razvoj govora odvija bez teškoća.Slušanje je jedan od najvažnijih načina učenja za slijepe učenike.
Ranije se smatralo da slabovidna djeca trebaju što manje služiti vidom da bi ga što više očuvala. Istraživanje koje je provela N. C. Barraga 1964.godine je pokazalo da specijalno programiranim vježbanjem a uz pomoć adekvatno odabranog matrijala, se može poboljšati vidna uspješnost čak i u legalno slijepe i teško slabovidne djece. To je pokazalo da upotreba vida nije uzrokovala smanjenje vidnih sposobnosti nego je povećala uspješnost vida.
U djece sa oštećenjem vida javljaju se ponekad poremećaji u ponašanju, odnosno odstupanja od normalnog socijalnog razvoja, uzrokovani relativno neuspješnim procesom socijalizacije, a mnogo rjeđe poremećajem organske etiologije (u nekih multiplih oštećenja).Kulturna deprivacija je takva klima u obitelji koja uzrokuje zaostajanje u kognitivnom i socijalnom razvoju. Kao primjer dobrog socijalnog razvoja je dječak K. Z., 14. godina. Slabovidnost. Učenik je natprosječnih kognitivnih sposobnosti. Razlikuje matrijalnu štetu od moralne, shvata širu društvenu funkciju škole i svog školovanja.Postoje izvjesne teškoće na području socijalne adaptacije, što prema svemu proizilazi iz preosjetljivosti učenika.
U cijelom svijetu slijepi se služe Brajevim pismom (sastoji se od 6 tačkica i crta koje čine 63 kombinacije). Da bi koristila Brajevo pismo slijepa djeca se moraju prvo pripremiti i obučiti.
Priprema obuhvata upoznavanje sa šestotačkom, držanje prsta i ruku pri čitanju, ovladavanje tehnikom praćenja redova pri čitanju ali i savladavanje tehnike prelaska sa red na red. Važno je dobro držanje tijela pri čitanju i pisanju a bitno je i upoznavanje sa Brajevom mašinom. Ako djecu sa oštećenjem vida želimo osposobiti za normalan socijalni život treba to osposobljavanje započeti što ranije, kada su ta djeca najprilagodljivija, i to u normalnim integracijskim, a ne posebno izdvojenim uslovima.
Piše: mag defektolog-logoped Edita Baković
Sljedeće sedmice: Somatopedija kao defektološka disciplina.
KOMENTARI