Uvod u genocid…
Sanski Most, gradić u sjeverozapadnom dijelu Bosne i Hercegovine predstavlja srce Bosanske krajine, jer je smješten u njenom samom središtu. Kroz svoju dugu historiju stanovništvo sanskog područja preživljavalo je brojne zločine počinjene od raznoraznih „varvara“, ali nikad ni u približnoj mjeri kao u periodu od 1992-95. godine… Srce Bosanske krajine bilo je uplanirano u mozaik projekta ”Velika Srbija”. Taj projekt se nadograđivao na idejama ”Načertanije” Ilije Garašanina iz 1844. godine i ”Homogena Srbija” Stevana Moljevića iz 1941. godine… Prema velikosrpskim planovima proces stvaranja etnički čistih teritorija bio je imperativan. U njima nije bio predviđen život za nesrpsko stanovništvo. Po trećinu nesrpskog stanovništva valjalo je: pobiti, protjerati i prekrstiti…
Međutim, ostvareni rezultati etničkog čišćenja (1992-95.) na području općine Sanski Most nadmašili su i koncepte ideologa genocidnog projekta. Od oko 35.000 „nesrba“ (Bošnjaka, Hrvata i ostalih) iz općine Sanski Most (po popisu iz 1991.), slobodu je dočekalo jedva 509 napaćenih stanovnika- manje od 2%… Sanski Most je preko noći postao jedan od najočišćenijih gradova u genocidnoj tvorevini… Teror u Sanskom Mostu nije preživjelo oko 800 Sanjana…
SANU je imao razloga biti ponosan na svoje fašiste iz devedesetih godina XX stoljeća… Posebno zbog činjenice da su velikosrpski fašisti na području općine Sanski Most porušili sve sakralne islamske objekte (26 džamija, 5 mesdžida, 23 islamske kuće, 1 gasulhanu, 1 abdesthanu, 1 turbe, 1 musalu i 2 poslovna prostora u IZ Sanski Most)… Također, ni katolički vjerski objekti nisu bili pošteđeni pohoda „varvarskih“ hordi: srušena crkva u Poljaku, srušena crkva u Sasini i zapaljen Župni ured, zapaljena crkva u Kljevcima, srušena crkva u Staroj Rijeci uz oštećen Župni ured uslijed eksplozije…
Genocid u srcu Evrope…
Prvi korak ka ostvarenju zacrtanog cilja bio je preuzimanje legalno izabrane vlasti na prvim višestranačkim izborima 1990. godine, koju će po velikosrpskim težnjama obnašati isključivo etnička grupa Srba. Taj cilj je postignut fomriranjem paralelenih institucija vlasti, Srpskih autonomnih oblasti (SAO) tokom 1991. godine te Srpske Republike Bosne i Hercegovine 09. 01 1992. godine….
Stvaranjem ambijenta općeg straha i nesigurnosti te miniranjem objekata u vlasništvu Bošnjaka i Hrvata, lokalna Srpska Demokratska Stranka (SDS) na čelu sa predsjednikom Skupštine opštine i Kriznog štaba Nedeljkom Rašulom, već 15. 11. 1991. godine je formirala specijalnu jedinicu za izvođenja terorističkih djela- Srpske odbrambene snage(SOS)… SOS, i njen komandant Dušan Šaović- Njunja, predstavljali su jedinicu „koja je po obimu i opremljenosti sposobna u datom trenutku zaštiti srpski narod teritorije Sanski Most”. Nakon formiranja SOS-a započele su aktivnosti za preuzimanje vlasti na području općine Sanski Most…
Na zahtjev rukovodstva lokalnog SDS-a, a po naređenju komande I krajiškog korpusa, u noćnim satima 02. 04. 1992. godine na područje općine Sanski Most razmještena je VI sanska brigada… Dodatnom mobilizacijom u ljudstvu i MTS-u, brigada je ubrzo bila spremna za okupaciju cjelokupnog područja općine Sanski Most… Genocid je konačno mogao započeti nad nezaštićenim nesrpskim stanovništvom i pred očima „zabrinute“ međunarodne zajednice…
Prva aktivnost, po unaprijed pripremljenom planu i programu, otpčela je 11. aprila… Naime, iz Centra službi bjezbjednosti(CSB) Banja Luka pristigla je naredba u kojoj je aktivnim policajcima nesrpske nacionalnosti postavljen ultimatum za potpisivanje lojalnosti novoj srpskoj policiji… Naredbom je zahtjevano da policajci (tad milicioneri) Stanice javne bezbjednosti (SJB) Sanski Most potpišu izjavu kojom izražavaju “lojalnost MUP-u Republike Srpske”… Sanski policajci su odbili potpisivanje ultimativnog zahtjeva i nisu htjeli raditi pod zastavom velikosrpskih paradržavnih institucija…
Podršku sanskim policajcima, u međunarodno priznatoj, suverenoj i nezavisnoj Republici Bosni i Hercegovini (RBIH), pružila je lokalna Stranka Demokratske Akcije (SDA). U želji da se mirnim i demokratskim putem pokušaju riješiti vješto organizirane akcije rušenja legalnih vlasti RBIH, SDA je u nekoliko navrata bezuspješno pregovarala sa SDS-om… SDS-ovci ni po koju cijenu nisu odustajali od unaprijed isplaniranog scenarija… 14. aprila je oformljen Krizni štab Srpske opštine Sanski Most. Za predsjednika KŠ imenovan je Nedeljko Rašula, a za sekretara Vlado Vrkeš… 18. aprila je formiran i Opštinski štab teritorijalne odbrane Srpske opštine Sanski Most, za čijeg komandanta je imenovan pukovnik Nedeljko Aničić…
17. aprila je KŠ donio odluku da nelojalni policajci moraju napustiti SJB Sanski Most … Rukovodstvo SDA se našlo u bezizlaznoj situaciji i odlučilo je da ne podlegne pritisku srpskih paradržavnih organa. Kao protuodgovor na konstantne udare u režiji SDS-a, istog dana zauzeta je zgrada Skuštine opštine Sanski Most. Miris sukoba uveliko se osjećao u zraku… U zgradu SO su odmah preselili i ucijenjeni policajci. U odbranu legalno izabranih organa vlasti RBIH stale su brojne patriote okupljene u rezervni sastav policije i Teritorijalnu odbranu (TO) RBIH…
19. aprila, poslije 9 h., Nedeljko Rašula je telefonskim pozivom ultimativno zatražio napuštanje zgrade SO ili će u suproptnom ista biti granatirana. Također, naložio je da se preda svo oružje i donese u park ispred zgrade. Pokret VI sanske brigade prema gradu značio je početak oružanog sukoba sa daleko nadmoćnijim neprijateljem… U 21h je OpŠTO ponovio ultimatum, kojeg je potpisao Nedeljko Rašula… Sanske patriote su zgradu napustile nešto prije 22h i povukle se u Šehovce… U 22h i 10 min. podrum zgrade bio je granatiran, iako je bila napuštena… Ulazak „oslobodilaca“ u praznu zgradu SO bio je proslavljen euforičnim šenlučenjem… 19. april je dan početka realiziranja genocidnog projekta na sanskom području…
Putem „Srne” javnost je obaviještena da je Srpska opština Sanski Most počela da funkcionira 20. aprila. Sutradan, 21. aprila, rukovodstvo SDA jena preporuku svog Regionalnog odbora potpisalo kapitulaciju i predalo vlast SDS-u. Nakon toga su svi nepripadnici srpskog naroda, odlukom KŠ od 1. maja, smijenjeni sa rukovodnih mjesta u Općini i preduzećima. SDS je na „upražnjena“ mjesta postavio svoje ljude, čime je na nelegitiman način došlo do smjene legalno izabranih organa vlasti… 9. maja je Automna regija Krajina proslijedila naredbu, u kojoj se zabranjuje rad u svim javnim i privrednim preduzećima osobama koje se nisu odazvale na mobilizaciju od 17. 09. 1991. godine… Ista institucija je 13. maja izdala klasični fašistički akt, koji je jasno definirao dvije stavke: da na rukovodećim mjestima u preduzećima moraju biti ljudi isključivo lojalni Srpskoj republici BIH i da se potvrde o iseljavanja ne izdaju za privatnu imovinu…
Potom su institucije srpskih vlasti pozvale sve građane Srpske opštine Sanski Most na lojalnost Nezavisnoj srpskoj republici BIH, garantirajući mir. Rok za predaju, ionako, malobrojnog naoružanja bio je 11. maj do 15h… Slabo naoružano, i još slabije organizirano, nesrpsko stanovništvo nije imalo prevelikog izbora. Osim gazija TO Vrhpolje i Hrustovo, kojim se pridružila jedna grupa iz Mahale, te četverice „muslimanskih ekstremista“ u rejonu Trnove, svi ostali su se bez otpora predali u nadi da će velikosrpske vlasti ispoštovati dato obećanje… I prevarili su se u svojoj naivnosti, jer četnicima se ukazala dugo čekana prilika da realiziraju svoje genocidne namjere… Hapšenja… Granatiranja… Pljačkanja… Paljenja… Ubistva… Protjerivanja… Logori… Takav je bio „mir“ koji su garantirale velikosrpske vlasti…
- maja dolazi do hapšenja istaknutih aktivista SDA, policajaca, intelektualca, politički angažiranih Bošnjaka i Hrvata, patriota-njihovim zatvaranjem u SJB Sanski Most…
Napadi, po naređenju komandanta VI sanske brigade,pukovnika Branka Basare, mogli su započeti. Naselja, naseljena isključivo bošnjačkim stanovništvom i civilima koji nisu bili aktivno umiješani u sukob, zatim su granatirana, opljačkana i spaljena…
Prilikom tog napada, 26. maja u 5h ujutro, granatirani su civilni objekti u naseljima Mahala, Muhići i Otoke… 27. maja je završena vojna okupacija grada, a istog dana je granatirano selo Trnova… U narednih nekoliko dana identičnu sudbinu doživjela su sela Vrhpolje i Hrustovo, sa čijim padom 4. juna je završena vojna akcija okupacije općine Sanski Most. Etnički očišćena područja izgledala su sablasno, dok su svi vjerski objekti sa nepravoslavnim obilježjem do temelja porušeni kao simboli „najtvrđih neprijateljskih uporišta“… 27. juna je minirana Hamzibegova džamija, da bi godinu dana poslije bila do zemlje očišćena (25. 06. 1993.)…
Imajući u vidu kriterij i moguće faktore rasprostranjenosti napada (njegove posljedice po ciljano stanovništvo, broj žrtava, prirodu djela, kumulativni učinak niza nečovječnih djela ili jedinstveni učinak jednog djela velikih razmjera), u ovom slučaju radilo se o rasprostranjenom i sistematskom napadu. Kako je primarni objekt tog napada bilo civilno stanovništvo (s obzirom na status žrtava, njhov broj, diskriminatorni karakter napada-bošnjačko i hrvatsko stanovnišvo), nedvojbeno da se radilo o napadu “usmjerenom protiv” civilnog stanoništva.
Civilno stanovništvo bilo je istjerano iz svojih domova, koji su zapaljeni i opljačkani, te odvođeno na mjesta gdje su sakupljani i razdvajani. Selektirani „ekstremisti“ završavali su u brojnim pojedinačnim i masovnim grobnicama, ili u oformljenim logorima, u Sanskom Mostu: SJB, OŠ. „Hasan Kikić”, garaže fabrike „Betonirka”, Sportska dvorana SŠC, fabrika Krings, Stanica milicije u Lušci Palanci, OŠ. ”Bratstvo” u Tomini i druge objekte, gdje su zatočenici bili izloženi surovim fizičkim i psihičkim zlostavljanjima…
Početkom juna na Krivu cestu je odvedena grupa od 22 logoraša iz logora „Betonirka“… Logoraši su bili primorani sami sebi iskopati kabure prije nego što su poklani. Trojica logoraša bila su pošteđena i vraćena nazad. Zločin nad nedužnim logorašima je iz neposredne blizine posmatrao Nedeljko Rašula. Komandir svih „sabirnih centara“ na sanskom području bio je Drago Vujanić…
Iz razgranatih sanskih logora, logoraši su nakon „detaljne obrade“ potom transportirani na Manjaču… Pri utovaru i istovaru iz kamiona, po pravilu, bio je formiran špalir od prisutnih srpskih vojnika kroz koji je svaki logoraš morao proći, pri čemu su bili nemilice pretučeni. Mnogi logoraši su podlegli zbog nanošenja teških tjelesnih ozljeda. Međutim, mnogi logoraši nisu ni preživjeli transporte od Sanskog Mosta do Manjače. Organiziranje transporta logoraša bilo je pod „velikodušnim“ pokroviteljstvom SJB Sanski Most, čiji je komandir u to vrijeme bio Mirko Vrućinić… Kroz kakav su pakao prolazili sanski logoraši, saznat ćete već u narednom blogu!?
Niti jednog od spomenutih ratnih zločinaca nije sustigla ruka pravde, nažalost… Pred Sudom BIH u toku je sudski proces za počinjeno djelo „Zločin protiv čovječnosti“ koji se vodi protiv bivšeg komandira SJB Sanski Most i člana Kriznog Štaba- Mirka Vrućinića…
Petak 20h: ” Put bez povratka”…
KOMENTARI