Migracije građana Bosne i Hercegovine uzrokovane ratom 1990-ih determinirale su novu demografsku sliku unutar zemlje sa jedne, ali i sliku o njoj samoj sa druge strane. Za razliku od 1991. kada je imala oko 4.300.000 stanovnika, Bosna i Hercegovina je na prvom poslijeratnom popisu stanovništva 2013. godine bila manja za oko 800.000 svojih građana.
Izazovi integracije
Ako se tome dodaju tendencije ekonomski uslovljenih emigracija iz zadnjih nekoliko godina, brojka koja definira broj stanovnika zemlje danas mogla bi biti znatno manja – sa osjetnom tendencijom daljeg opadanja. Kako devedesetih tako i danas, izmijenjena demografska slika je rezultat političkih, ekonomskih i socijalnih lomova koji u kontinuitetu pogađaju zemlju raznim vidovima krize.
Sa vremenskim odmakom od oko 25 godina nakon rata, čini se da je pozicija kritičkog i nepristrasnog sagledavanja fenomena nasilnih (ratnih) i dobrovoljnih (ekonomskih) emigracija ipak moguća. Činjenica da se nova generacija umjetnika bavi ovom pojavom na jedan ozbiljan i odgovoran način – bez patetike i tendencioznosti, ukazuje na socijalnu urgentnost te teme.
Postavljaju se pitanja o karakteru potrebe i njenom načinu, da se iskustva izmještanja, prostorne pripadnosti i tjeskobe koja iz toga proizilazi, artikuliraju izražajnim sredstvima umjetnosti.
Slučaj Danske pritom je od iznimne važnosti za razumijevanje i sagledavanje toga fenomena iz vrlo prostog razloga – Danska je tokom rata primila oko 20.000 bosanskohercegovačkih izbjeglica, što je pored humanitarnih aspekata ogroman izazov za interkulturalnu razmjenu. Bosanskohercegovačke izbjeglice u Danskoj prošle su sve moguće integracijske izazove; prihvatili su nove društvene i socijalne norme; educirali su se i stekli najviša akademska zvanja; primili dansko državljanstvo – dok su sa druge strane istovremeno sačuvali dio bosanskohercegovačke kulturne prepoznatljivosti. Pritom Danska nije bila među liberalnijim zemljama za useljavanje i azil. Naprotiv, za razliku od zemalja iz susjedstva (Norveška, Švedska, Njemačka, ali i šire), Danska je otežavala procese integracije kroz tromu administraciju i rigorozne političke stavove.
Danski stručnjaci koji se bave pitanjem migracija reći će da se radi o nacionalnoj skupini koja je ostvarila paradigmatične rezultate čiji primjer u danskom dnevnopolitičkom žargonu služi kao norma interkulturalne uspješnosti. Naprosto, radi se o glatkoj tranziciji iz jednog u drugo socijalno tkivo, popraćeno odličnim rezultatima inkluzivnosti. Pritom je važno naglasiti da je ta generacija bh. građana svojom praksom dekonstruisala stereotip o Bosancima i Jugoslavenima kao radnicima koji su pogodni samo za težačke radove i niže nadnice. U konačnici, stasala je nova generacija danskih građana bosanskohercegovačkog porijekla među kojima su profesori, umjetnici, ljekari i političari – intelektualci u najširem značenju toga pojma.
Sa druge strane, i u prizmi novih imigracija u Dansku, taj “uspješni model” kasnije je postao problematičan. Za izbjeglice i migrante iz tzv. Trećeg svijeta danas, to je nedostižan i utopičan model, što unatoč svemu, bosanskom slučaju daje nove perspektive.
Treća tačka gledišta
Transformacija traumatiziranih prognanika iz 1990-ih u uspješne danske građane 21. vijeka pogodan je kontekst za sondiranje u dublje tkivo danskog društva i uvid u interkulturalnu prepletenost između Bosne i Hercegovine i Danske. Umjetnici koji su se obrazovali na danskim umjetničkim akademijama, a koji kao fokus svoga rada uzimaju svoje bh. porijeklo, kao i osobna iskustva tranzicije iz jednog društvenog konteksta u drugi, nisu zanemariva pojava – štaviše, oni predstavljaju jednu zaokruženu i specifičnim okolnostima determiniranu pojavu koja se nameće gotovo kao neka vrsta interkulturalnog umjetničkog fenomena.
Upravo radi toga, krajem augusta 2019. godine u Kunsthal Charlottenborgu – centralnoj instituciji za umjetnost u Kopenhagenu, na znamenitom Nyhavnu, održana je dvodnevna konferencija naziva “Looking for another space of belonging” (U potrazi za “drugim” prostorom pripadnosti). Konferenciju je osmislila i postavila kustosica Tijana Mišković stavljajući u prvi plan balkansku multikulturalnost u historijskoj perspektivi gledanu kroz društveno-političke okvire od Osmanskog carstva i Austro-Ugarske sve do Titove Jugoslavije. Njen cilj bio je detektirati svojevrsnu “treću tačku gledišta” zasnovanu na iskustvima migracijskih tokova usljed raspada Jugoslavije, koja bi pak poslužila kao moguća paradigma kod pitanja različitosti i koegzistencije na tlu Evrope danas u okviru aktuelnih migracijskih trendova uzrokovanih ratovima i klimatskim promjenama koji traže nove definicije pripadnosti.
Preporučujemo
Bosanci i Hercegovci u Danskoj: Stope obrazovanja veće nego za domicilno stanovništvo
Konferencija je pored ostalog poslužila za upoznavanje sa onim bosanskohercegovačkim umjetnicima čiji rad bi mogao definirati pomenutu “treću tačku gledišta”, tako da je tokom dva dana Kopenhagen gotovo neočekivano, ali ipak opravdano, postao centar Balkana, kao što to već na neki način jesu Beč, Graz ili München. Migracije iz 1990-ih i obim međukulturalne razmjene iz toga perioda služe kao pokriće za iniciranje i razvijanje takvog diskursa i njegovog otvaranja ka javnosti
KOMENTARI